Katemfe atau nama saintifiknya Thaumatococcus daniellii ialah sejenis tumbuhan herba tropika yang terkenal kerana menghasilkan sebatian pemanis semula jadi yang dipanggil thaumatin. Dikenali sebagai miracle fruit of West Africa, tumbuhan ini berasal dari kawasan hutan hujan Afrika Barat seperti Ghana, Nigeria dan Sierra Leone. Thaumatin yang diekstrak daripada buahnya mempunyai kemanisan 1,600 hingga 2,000 kali ganda lebih tinggi daripada gula biasa, menjadikannya alternatif pemanis semula jadi yang bernilai tinggi dalam industri makanan dan minuman.
Ciri-ciri Botani
- Keluarga: Marantaceae
- Bentuk tumbuhan: Herba rhizom, tumbuh setinggi 2–3 meter.
- Daun: Besar, hijau tua, berbentuk bujur lebar, menyerupai daun pisang dengan panjang antara 30–60 cm dan lebar sehingga 30 cm.
- Bunga: Bunga berwarna ungu kebiruan dengan kelopak merah jambu, tumbuh di bahagian bawah rumpun.
- Buah: Buah berbentuk kapsul bulat berwarna jingga kemerahan apabila masak, mengandungi biji yang diselaputi lapisan aril manis di mana thaumatin diekstrak.
Habitat dan Syarat Tumbuh
Pokok Thaumatococcus daniellii tumbuh secara semula jadi di hutan hujan tropika yang lembap. Syarat penanaman yang sesuai:
- Iklim: Tropika dengan kelembapan tinggi dan suhu purata 25–30°C.
- Tanah: Tanah gembur yang kaya dengan bahan organik dan saliran baik.
- Cahaya: Lebih menyukai teduhan separa, seperti di bawah kanopi hutan.
Kegunaan dan Nilai Komersial
- Sumber Pemanis Thaumatin: Thaumatin digunakan dalam industri makanan dan minuman sebagai pemanis semula jadi dan penguat rasa, sesuai untuk produk rendah kalori.
- Perubatan Tradisional: Di Afrika Barat, aril buahnya digunakan secara tradisional untuk melegakan sakit tekak dan sebagai penyegar mulut.
- Kegunaan Daun: Daun besar dan lebar digunakan sebagai pembungkus makanan, mirip penggunaan daun pisang di Asia Tenggara.
Penanaman dan Pembiakan
Pokok ini boleh dibiakkan melalui pemisahan rizom atau biji.
- Penyiraman: Memerlukan kelembapan yang konsisten.
- Pemupukan: Baja organik atau kompos disyorkan untuk kesuburan tanah.
- Kawalan rumpai: Penting untuk mengekalkan kelembapan tanah dan mengurangkan persaingan nutrien.
Potensi Ekonomi
Dengan permintaan global terhadap pemanis semula jadi yang semakin meningkat, Thaumatococcus daniellii menawarkan potensi ekonomi besar. Thaumatin bukan sahaja digunakan dalam minuman dan makanan rendah kalori, malah diaplikasikan dalam produk farmaseutikal dan kosmetik kerana sifatnya yang tidak merosakkan gigi dan tidak menyebabkan lonjakan gula darah.
Cara Penghasilan Pemanis Thaumatin daripada Buah Katemfe
Berikut ialah penerangan ringkas proses menghasilkan pemanis thaumatin daripada buah Katemfe, berdasarkan kaedah yang lazim digunakan dalam industri makanan dan pemanis semula jadi:
1. Penuaian Buah Matang
- Buah Thaumatococcus daniellii (dikenali sebagai katemfe fruit) dipetik apabila kulit buah berwarna jingga-merah dan aril (lapisan jeli yang menyelaputi biji) sudah matang.
- Buah yang belum masak mengandungi kandungan thaumatin yang lebih rendah, jadi pemilihan buah masak adalah penting untuk kualiti pemanis.
2. Pemisahan Aril daripada Biji
- Buah dibelah dan aril (lapisan jernih manis yang menyaluti biji) dikeluarkan dengan tangan atau alat mekanikal.
- Hanya aril digunakan kerana di sinilah protein thaumatin terkandung.
3. Ekstraksi Protein Thaumatin
- Aril yang telah dipisahkan dihancurkan atau dikisar halus.
- Proses perendaman dilakukan dengan larutan berair (water extraction), biasanya menggunakan air suling atau larutan buffer ringan untuk melarutkan protein thaumatin.
- Campuran kemudian digaul atau dikacau bagi memastikan protein larut ke dalam air.
4. Penapisan dan Pemurnian
- Cecair hasil ekstraksi ditapis untuk menyingkirkan serat dan kekotoran.
- Proses ultrafiltrasi membran atau ion-exchange chromatography digunakan bagi menumpukan dan memurnikan protein thaumatin.
- Kaedah ini memisahkan protein daripada komponen lain seperti karbohidrat atau pigmen.
5. Pengeringan
- Cecair pekat thaumatin kemudian dikeringkan:
- Spray drying (pengeringan semburan) untuk menghasilkan serbuk halus.
- Atau freeze drying (pengeringan beku) untuk mengekalkan kestabilan dan sifat pemanis.
6. Pembungkusan dan Aplikasi
- Serbuk thaumatin yang diperoleh disimpan dalam bekas kedap udara untuk mengekalkan kestabilan.
- Ia kemudian boleh digunakan sebagai pemanis semula jadi dan penguat rasa dalam makanan, minuman rendah kalori, gula-gula, produk tenusu, dan juga farmaseutikal.
Ciri Istimewa Thaumatin
- Ia ialah protein pemanis bukan gula, kira-kira 1,600–2,000 kali lebih manis daripada sukrosa.
- Tiada kalori yang signifikan dan tidak menyebabkan peningkatan gula darah, menjadikannya sesuai untuk produk diet dan pesakit diabetes.
- Sifat manisnya datang dengan sedikit “aftertaste” yang perlahan hilang, dan juga berfungsi sebagai flavour enhancer (penguat rasa).
Ringkasan:
Proses penghasilan pemanis thaumatin melibatkan penuaian buah masak, pemisahan aril, ekstraksi protein dengan air, pemurnian melalui penapisan dan ultrafiltrasi, serta pengeringan untuk mendapatkan serbuk thaumatin tulen. Kaedah ini mengekalkan kemanisan semula jadi yang sangat tinggi tanpa menambah kalori.
Kesimpulan
Katemfe atau Thaumatococcus daniellii ialah tanaman hutan tropika yang luar biasa kerana menghasilkan pemanis semula jadi paling manis di dunia, iaitu thaumatin. Penanaman komersialnya berpotensi memberikan peluang pendapatan yang baik, seiring dengan permintaan global terhadap bahan pemanis mesra kesihatan. Tumbuhan ini bukan sahaja penting dari segi ekonomi, malah memainkan peranan ekologi sebagai komponen hutan hujan tropika.
Tinggalkan Balasan